شوق یادگیری، توفان مغزی

بي شك مهمترين شرط در تمركز حواس، علاقه است . هرچه علاقه فرد به يك موضوع بيشتر باشد ، تمركز فكر وي بر آن بيشتر خواهد بود. متخصصان حافظه و يادگيري معتقدند هنگامي كه شخص اظهار مي دارد « من حافظه ندارم » به او مي گوييم : نشاني منزل مسكوني ات را مي داني ؟ چون وي پاسخ مثبت مي دهد ، مي گوييم پس تو حافظه داري . اگر نداشتي نبيد هيچ نشان و تظاهري را از داشتن حافظه نشان مي دادي .

ولي شخص اصرار مي كند «من حافظه ندارم »، يا «حافظه من خيلي بد است» چون درس جغرافي را كه ديشب خوانده بودم به خاطر نمي آورم. وقتي به زندگي او وارد مي شويم ، متوجه مي شويم به بازي فوتبال علاقه زيادي دارد. از او در ين باره سؤال هيي جزيي و حاشيه ي مي پرسيم، با كمال تعجب مشاهده مي كنيم او حتي شماره پيراهن بازيكنان ، باشگاه آنها و نتيج مسابقه هي قبلي آنها را به خاطر دارد. چه حافظه توانيي .

وقتي شما به موضوعي علاقه داشته باشيد ، خود به خود بر آن متمركز مي شويد . بيشتر دقت مي كنيد و به راحتي آن را به حافظه مي سپاريد و بعد هم خيلي راحت به خاطر مي آوريد . اساساً تمركز حواس و حافظه لازم و ملزوم همديگرند. معمولاً علاقه بيشتر به تمركز بيشتر و مرور ذهني بيشتر به خاطر سپاري بهتر مي انجامد.
طبيعي است ياد آوري سريع تر مشروط به علاقه است وتا علاقه نباشد تمركز نيز وجود نخواهد داشت و تا تمركز نباشد ، حافظه نيست و تا ذهن آماده نباشد ، يادگيري و موفقيت آموزشي فراهم نخواهد بود، لذا مي بينيم كه بنيان تمام موفقيت هي تحصيلي و همچنين شغلي و ديگر موفقيت ها هما ن علاقه است .

آنجا كه شما علاقه داريد ، قطعاً موفقيت و پيشرفت داريد. هنگامي كه از عدم تمركز حواس خود گله داريد، وقتي غرق ديدن فيلمي مهيج يا تماشي مسابقه ورزشي مورد علاقه خود يا بازي شطرنج يا خواندن يك رمان جالب يا حل جدول و يا مطالعه يك درس مورد علاقه تان هستيد ، نسبت به سر و صدا ، حضور ديگران يا عوامل حواس پرتي ديگري كه در محيط اطراف تان هست، هيچ واكنشي نشان نمي دهيد ، كه ين نشان از تمركز عالي شما دارد. چنانچه به موضوعي علاقه داريد ، دوست داريد درباره آن بيشتر بدانيد و ميل به فراگيري بيشتر موجب مي شود تمركز بهتري داشته باشيد ، از طرفي هر چه بيشتر فرا بگيريد و بيشتر بدانيد ، علاقه شما به مطلب بيشتر مي شود و باز علاقه بيشتر ، ميل به فراگيري بيشتر و…

اما بيد مطالب زيادي مطالعه كنيد و در ين مطالعه تمركز حواس داشته باشيد تا بتوانيد ياد بگيريد و به خاطر بسپاريد و در نتيجه به موفقيت تحصيلي دست يابيد . طبيعي است خيلي از درس ها يا مطالب عمومي مورد علاقه ما نيستند ، با آنها چه كار كنيم ؟ مسلماً نمي توانيم مطالعه درس يا مطالب را كنار بگذاريم و فقط درس ها يا مطالب مورد علاقه خود را مطالعه كنيم. تنها راه حل ين است ، كه به طريقي خود را به آنها علاقه مند كنيم . چگونه درس بخوانيم ؟
ين سؤالي است كه اكنون در ذهن شما يجاد شده است ، شما مجبوريد درس ها و يا مطالبي را بخوانيد كه به آنها هيچ علاقه ي نداريد و واقعاً نمي دانيد با ين بي علاقگي و در نتيجه عدم تمركز و در نتيجه عدم يادگيري در آن درس چه كنيد . به هر حال هر كس ممكن است از يك يا چند درس اصلاً خوشش نييد اما در عين احساس ين بي علاقگي، ضرورت يجاد علاقه را هم احساس مي كند.
توجه به نكات اصلي ، يعني برجسته ترين چيزها ، الزامي است، زيرا تسلط بر تمام جزئيات موضوعي غير ممكن است . هنگامي كه فرد مهارت لازم را در كاري به دست آورد ، اعمال ابتديي به صورت يك كار عادي در مي يد و ديگر به تمركز روي آنها نيازي نيست و قدرت تمركز بري كارهي بزرگتر آزاد مي شود .
● اطلاعات اوليه
به احتمال قوي مهمترين راه يجاد علاقه ، كسب اطلاعات اوليه در باره موضوع مورد نظر است. هرچه اطلاعات اوليه شما و دانسته هي ابتديي شما در زمينه موضوع بيشتر باشد خود به خود كشش بيشتري بري فراگيري آن خواهيد داشت . در نتيجه تمركز بهتري در آن به دست خواهيد آورد . ين همان ارتباط علاقه و ميل به فراگيري است.
هر چه مي توانيد اطلاعات اوليه و سطحي خود را افزيش دهيد، چه ين اطلاعات در راستي موضوع باشند و يا نباشند . بري مثال ، در درس فيزيك قبل از ين كه فرمول هي پيچيده اصطكاك را مطالعه كنيد ، لازم است به كسب اطلاعات اوليه و ابتديي درباره اصطكاك بپردازيد ، اگر چه ين مطالب پيش پا افتاده ، سطحي و بي ارتباط با آن فرمول هي پيچيده به نظر مي رسند ، اما شور و شوق و ميل به فراگيري و در نتيجه تمركز حواس شما را افزيش خواهد داد.
● اهميت مطالعه قبل از ورود به كلاس
شيد تا به حال به ين موضوع فكر كرده باشيد كه چرا دبيران و استادان شما ين قدر به شما تأكيد مي كنند قبل از ورود به جلسه بعدي ، مطالعه سطحي و اجمالي و سريعي بر آنچه قرار است تدريس شود داشته باشيد . علت ين تأكيد به خاطر همين تأثير اطلاعات اوليه است . با دانستن اطلاعات اوليه شوق يادگيري و جذبتان فراوان تر مي شود و به يقين درك بهتري از صحبت هي مدرس خواهيد داشت . هرچه بار بيشتري روي حافظه خود بگذاريد قوي تر شده و هر چه بيشتر به آن اعتماد كنيد قابليت اعتمادش بيشتر مي شود .
● چگونگي اطلاعات اوليه
بري كسب اطلاعات اوليه بيد دقت شود ين اطلاعات ، ويژگي هي لازم را داشته باشند . هر مطلبي نمي تواند اطلاعات اوليه تلقي شود . بيد به خاطر داشته باشيم اطلاعات اوليه قرار است در ما شوق و رغبت يجاد كند و ما را به فراگيري بيشتر وادارد، بنابرين:
۱) اطلاعات اوليه بيد ساده باشند:
اگر شما در ابتدا مطالب دشوار و سخت را جست وجو كنيد و به آنها توجه نشان دهيد ، به جي علاقه مند شدن به آنها بيزار مي شويد، اطلاعات اوليه بيد ساده ترين مطالب باشند.
۲) اطلاعات اوليه بيد كم حجم باشند :
با وجود آن كه اطلاعات اوليه فراواني در اختيار شماست كه همگي ساده اند ، توصيه مي شود همه ين اطلاعات را يكجا نگيريد. يكي از اصول مهم يادگيري و قوانين پيه ي حافظه ين است : يادگيري تدريجي است . اگر شما ۹ ساعت مطالعه مستمر جغرافي را در يك روز به يك ساعت مطالعه در ۹ روز تبديل كنيد و يا ۱۸ ساعت مطالعه پشت سر هم در يك روز را به ۶ ساعت مطالعه در ۳ روز تقسيم كنيد ، بازده فوق العاده بيشتري خواهيد داشت. يادگيري يك باره مطالب ، شما را زود خسته و بي علاقه مي كند . درست مثل آن كه بخواهيد در يك روز از صبح تا شب نيمي از كتاب را ياد بگيريد . اصل يادگيري تدريجي هم بر يجاد علاقه استوار است. اطلاعات فراوان و يكباره به راحتي شما را از آن درس بيزار مي كند.
۳) اطلاعات اوليه بيد به شكل خوبي ارائه شوند:
انتقال اطلاعات اوليه به شكلي خوب و دوست داشتني، شوق شما را بري فراگيري بيشتر افزيش مي دهد . آموزگاري را به خاطر بياوريد كه مطالب را به زباني خوشيند به شما انتقال مي دهد و در همان روز آن چنان تأثيري بر شما مي گذارد كه شيفته آن درس مي شويد .
وقتي كه مشغول درس خواندن هستيد، مانند آموزگارتان مطالب را به شكلي زيبا بري خود بيان كنيد و در خود علاقه يجاد كنيد ، بويژه درس هيي كه آموزگار شما آنها را خشك و جدي و نه چندان خوب ارائه مي دهد ، حتماً از ين روش استفاده كنيد .
۴) به كاربردهي علمي مطالب علمي فكر كنيد:
كاربرد مطالب را در زندگي خود جست وجو كنيد قبل از آن كه به سراغ مفاهيم پيچيده اصطكاك برويد به ين فكر كنيد كه زمستان ها در هوي سرد ، دستان خود را به هم مي ماليد تا گرم شوند . قبل از ين كه مثلثات بخوانيد به ين فكر كنيد كه تمام حركات كشتي ها روي اقيانوس ها براساس نسبت هي مثلثاتي انجام مي گيرد .
قبل از ين كه شيمي بخوانيد و واكنش هي گرما زا و گرماگير را بفهميد به ين فكر كنيد كه اخيراً چيزي به نام بخاري جيبي اختراع شده كه در زمستان دست هي شما را گرم مي كند. قبل از ين كه گرانيگاه و مركز ثقل چيزي را بياموزيد به ين فكر كنيد كه چرا برج معروف پيزا در يتاليا با همه كج بودنش فرو نمي ريزد .
بعضي از مطالب كاربردهي رفتاري دارند، مي توانيم قبل از خواندن آنها به ين كاربرد هيشان فكر كنيم. بري مثال، قبل از ين كه بخوانيم هفته دوم تا ششم زندگي جنيني مقارن با رشد سريع و اختصاصي شدن اندام ها و دستگاه هي مختلف بدن است به ين فكر كنيم كه سلامت يا عدم سلامت جسمي و رواني مادر و پدر چه تأثيري بر جنين دارد و رفتارهي مناسب والدين و اطرافيان آنها چگونه مي توان باشد. قبل از ين كه قانون عمل و عكس العمل نيوتن را بخوانيم به ين فكر كنيم كه تمام اعمال ما به خود ما باز مي گردد و به قول شاعر : هرچه كني به خود كني ، گر همه نيك و بد كني . قبل از ين كه قاعده «هوند » را در شيمي بخوانيم ، تا زماني كه هر يك از اربيتال هي هم انرژي ، يك الكترون نگرفته باشد ، هيچ يك از آنها پر نمي شود به ين فكر كنيم كه ما هم بيد در همه زمينه هي زندگي به موازات هم پيشرفت كنيم .
رشد يكجانبه ، قانون طبيعت نيست و به همين خاطر محكوم به شكست است ، اگر در زمينه مالي داريم پيشرفت مي كنيم در زمينه معنوي هم بيد با همان سرعت به پيش رويم ، اگر در زمينه علمي موفقيت كسب مي كنيم ، بيد در عمل به همان اندازه موفق شويم، اگر در زندگي اجتماعي به مراتب عالي مي رسيم بيد در زندگي خصوصي هم خود را به همين مراتب عالي برسانيم . خلاصه آن كه اجازه ند هيم كه در يك زمينه از سير زمينه ها عقب بيفتيم ، درست مانند اتم هي عناصر كه قاعده هوند را اجرا مي كنند .
اگر كمي دقيق شويد و ذهن خود را به كار بيندازيد كاربرد تمامي علوم را در لحظه لحظه زندگي خود حس مي كنيد و هرچه بيشتر آميختگي دانش را با زندگي روزمره درك كنيد علاقه مند تر و مشتاق تر مي شويد . در واقع دانش بشري از دقت كردن به زندگي ساده و طبيعي پديدار شده است . اطلاعات اوليه مهمترين قانون علاقه مندي است .
نقش اطلاعات اوليه بسيار مهم است . وقتي شما به تماشي مسابقه فوتبال مشغوليد ، همين كه اطلاعات مختصري در باره آن داشته باشيد ، مثلاً بدانيد كه خطا در محوطه ۱۸ قدم ، ضربه پنالتي را بري تيم مقابل به ارمغان مي آورد ، باتمركز و علاقه بيشتري آن را دنبال مي كنيد تا مادر بزرگ شما كه هيچ اطلاعات اوليه از فوتبال ندارد و تصور مي كند ۲۲ نفر بيهوده به دنبال توپ از ين سو به آن سو مي دوند. مسلماً مادر بزرگ شما خيلي متعجب مي شود وقتي شمارا بي خبر از اطراف خود آنچنان غرق تماشي فوتبال مي بيند.
امروزه از ين روش بري علاقه مند كردن افراد به موضوعات خاص استفاده مي كنند ، تصوير يك فوتباليست مشهور را داخل يك بسته آدامس مي گذارند و زير آن نامش را مي نويسند . هيچ وقت سوابق ورزشي او را به صورت اطلاعيه در بسته آدامس نمي نويسند، چرا كه همين قدر كافي است. به همين سادگي و كم حجمي و به خوشيندي شيريني آدامس كافي است كه شما خود به خود به هر خبري درباره او متمركز و حساس شويد.
بيد دقت داشت ، اطلاعات اوليه ي از دروس قبل ، از گفته هي آموزگار و يا از صحبت دوستان به شما در جست وجوي يافتن اطلاعات اوليه و يا آموختن آن درس كمك مي كند. ين همان چيزي است كه مي گويند اگر در هردرس از پيه قوي باشيد و مطالب آن را اساسي بخوانيد، راحت تر نيز موضوع را فراخواهيد گرفت. مثلاً قبل از فراگيري انتگرال ، بيد مفهوم مشتق را دريابيد. قبل از آن كه حد را بفهميد نمي توانيد مشتق را درك كنيد و بري فهميدن حد بيد هندسه را خوب ياد گرفته باشيد كه پيه آن هم تصاعد عددي است .
بعضي ها وقتي مي خواهند درسي را يكباره بخوانند يكباره به سراغ فرمول ها و حفظ آنها مي روند و چون كاري را از وسط شروع كرده اند و اطلاعات زمينه ي و پيه ي ندارند ، درست و اساسي آن را فرا نمي گيرند و بي علاقه و كلافه مي شوند. درست مثل ين كه شما بخواهيد يك سريال تلويزيوني را از قسمت دهم تماشا كنيد. تا كسي به شما درباره ۹ قسمت گذشته توضيحاتي ندهد ( البته ساده و مختصر و كم حجم ) شما به تماشي قسمت دهم علاقه چنداني پيدا نمي كنيد .

سید ابوالفضل حبیبی

روزنامه ایران