شهاب سنگها و پايان عصر انسان

آمادگي در برابر خطر برخورد شهاب سنگ ها با زمين

تهران، اول اسفند ماه، خبرگزاريها: گروهي از ستاره شناسان، مهندسان و دانشمندان در همايش » انجمن پيشبرد علوم آمريكا« از سازمان ملل متحد در خواست كردند با توجه به نزديك شدن كم سابقه برخورد يك شهاب سنگ بزرگ به كره زمين در سال2036 ، سازمان ملل متحد بايد مسئوليت اقدامات لازم جهت جلوگيري از برخورد اين قبيل اجسام آسماني با زمين راتقبل كند.
به گزارش رويترز، منجمان در حال بررسي مسير حركت شهاب سنگي به نام آپوفيس هستند كه ممكن است يك در45 هزار، در روز13 آوريل سال2036 با زمين برخورد كند. براي همين، ناسا قصد دارد در آينده نزديك برنامه شناسايي شهاب سنگهاي داراي خطر برخورد با زمين را گسترده تر كرده و صدها سنگ آسماني با اين مشخصات را زير نظر بگيرد.
به گفته »راستي اشوايكارت« فضانورد بازنشسته، خطر شهاب سنگها تنها به شهاب سنگ آپوفيس مربوط نمي شود و نياز به تعيين اصولي مشخص درزمينه مواجهه با اين قبيل وقايع ضروري به نظر مي رسد. اشوايكارت يكي از خدمه سفينه آپولو9 است كه در ماه مارس سال1969 از كنار ماه عبور كرد. وي در همايش انجمن پيشرفت علوم آمريكا در سانفرانسسيكو اعلام كرد قصد دارد هفته آينده گزارشي براي كميته استفاده صلح آميز از فضا در سازمان ملل متحد ارسال كرده و خواهان تنظيم و راهكارهاي بين المللي در صورت تهديد كره زمين توسط سنگهاي آسماني شود. انجمن كاشفان فضا در آمريكا كه شامل گروهي از فضا نوردان و منجّمان قديمي است، در سال جاري ميزباني كارگاه هاي آموزشي سطح بالايي را با همين موضوع بر عهده خواهد گرفت تا بتواند برنامه مشخصي را براي مواجهه با اين حوادث آماده كرده و برنامه پيشنهادي خود را تا سال2009 براي سازمان ملل ارسال كند.

به گزارش ايرنا، يكي از نخستين فضانوردان حضور يافته در ايستگاه فضايي بين المللي به نام »ادلو«، در اين باره گفته است كه يكي از پذيرفته ترين روش هاي مقابله با سنگ هاي آسماني كه به زمين نزديك مي شوند عبارت است از ارسال يك سفينه با حركت در كنار شهاب سنگ براي مدتي مشخص كه با استفاده از نيروي جاذبه خود مسير شهاب سنگ را اندكي منحرف كرده و از برخورد آن با زمين جلوگيري مي كند. به طور مثال براي شهاب سنگ آپوفيس با قطر140 متر، يك سفينه بايد به مدت12 روز در نزديكي آن پرواز كند تا بتواند با كمك اثر جاذبه اندك خود، مسير حركت شهاب سنگ را به ميزان جزيي تغيير داده و مانع برخورد آن با زمين شود. چنين مأموريتي در حدود300 ميليون دلار هزينه خواهد داشت.
ناسا اعلام كرده است عواقب برخورد شهاب سنگي به بزرگي آپوفيس با زمين به جنس شهاب سنگ و نيز زاويه بر خورد آن با زمين بستگي دارد. اما به هر حال چنانچه چنين سنگ آسماني در يك شهر فرود بيايد، تمامي شهر را نابود خواهد كرد.

آيا تمدن بشر، مانند آنچه65 ميليون سال پيش روي داد و نسل دايناسورها را ناگهان منقرض کرد، با برخورد يک شهاب سنگ بزرگ با زمين، پايان خواهد يافت؟ پاسخ به اين سؤال نيازمند بررسي هاي دقيق است.
»لوئيس آلوارتس« فيزيک دان و برنده جايزه نوبل در سال1980 اعلام کرد که علت انقراض نسل ناگهاني دايناسورها، برخورد يک شهاب سنگ بزرگ با کره زمين بود. مدرک ارايه شده توسط وي، لايه خاکي نازکي بنام مرز K-T بود که ميان سنگهاي فسيلي غني شده دوران زمين شناسي کرتاسيوس وجود داشت. اين عصر با پايان زندگي دايناسورها خاتمه يافت. تجزيه و تحليل اين لايه نشانگر وجود درصد بالايي از عنصر ايريديوم خالص بود که فقط در شهاب سنگها يافت مي شود و مقدار آن در کره زمين به صورت پراکنده بسيار ناچيز است. براساس اين مستندات »لوئيس آلوارتس« چنين استنباط کرد که65 ميليون سال پيش شهاب سنگي به قطر بيش از10 کيلومتر بازمين برخورد کرده و پس از انفجار و ايجاد يک حفره عظيم تمامي آن تبخير شد. بروز يک آتش سوزي عظيم در کره زمين، دود حاصل از اين انفجار، به علاوه ذرات منتشر شده از باقيمانده شهاب سنگ به وسيله جريان هوا در ساير نقاط پراکنده شد و ابر سياهي تمام سطح زمين را احاطه کرده مانع رسيدن نور خورشيد به زمين شد. با نرسيدن نور خورشيد به زمين و کاهش شديد دما، تمامي موجودات زنده و گياهان بر اثر سرما از بين رفتند. پس از فرونشستن گردوغبار حاصل از انفجار كه داراي درصد زيادي از ايريديوم بود، تمام سطح كره زمين از لايه نازكي به نام K-T پوشانيده شد.
بسياري از دانشمندان به ويژه ديرين شناسان، ابتدا با اين فرضيه مخالف بودند ولي با پيدا شدن حفرة عظيمي به قطر بيش از180 كيلومتر در زير شهر »چيكسولوب« واقع در »پني سولاي ياكاتان« مكزيك در سال1370 كه مكان برخورد شهاب سنگ با زمين را نشان مي داد، اثبات اين فرضيه بسيار ساده شد.
در گذشته دانشمندان در مورد احتمال تكرار چنين پديده اي ترديد داشتند ولي با برخورد اولين تكه شهاب سنگ »شوميكرلوي-9« با سياره عظيم مشتري در سال1374 تمامي ترديدها از بين رفت. شدت اين انفجار معادل ده ميليون بمب هيدروژني و ارتفاع شعله قارچ مانند آن نزديك به2 هزار كيلومتر بود. پس از انفجار، لكه سياهي بر فراز منطقه برخورد در اين سياره ايجاد شد كه فرضيه قبلي را مي توانست به خوبي اثبات كند. بعد از اولين برخورد،20 شهاب سنگ بزرگ و كوچك ديگر با اين سياره برخورد كرد و بشر يكي از پديده هاي نادر و حيرت انگيز كهكشاني را به چشم خود ديد.
در اين زمان بود كه چنين سؤالي مطرح شد: اگر يكي از اين شهاب سنگها با زمين برخورد مي كرد چه اتفاقي مي افتاد؟ در صورتي كه يكي از شوميكرها به قطر2 الي3 كيلومتر و با سرعتي بيش از200 هزار كيلومتر در ساعت مي توانست پس از عبور از جو زمين با سطح خاكي آن برخورد كند انفجاري معادل دهها ميليون بمب هيدروژني را بوجود مي آورد. حفره ايجاد شده حاصل از اين برخورد به اندازه منطقه »رودآيلند« مي شد و هر آنچه در زمين وجود داشت از بين مي رفت. ابر و غبار ايجاد شده از ورود نور خورشيد جلوگيري مي كرد و براي مدتها يخ بندان شديدي زمين را فرا مي گرفت و اگر اين شهاب سنگ، درون اقيانوسي سقوط مي كرد در اثر اين برخورد، امواجي به ارتفاع دهها كيلومتر ايجاد مي شد كه مي توانست هر آنچه بر سر راه وجود داشت از بين ببرد.
تاكنون شهاب سنگهاي بيشماري با زمين برخورد كرده اند و حفره هاي ايجاد شده به واسطه آنها در طول ميليونها سال بر اثر عوامل طبيعي چون سايش خاك و يا پوشش گياهان از بين رفته است. در حال حاضر چندين اثر برخورد شهاب سنگ با زمين به صورت حفره هايي باقي مانده است كه با ارزيابي يكي از آنها مشخص شده كه قطر شهاب سنگ فرود آمده در آن منطقه به اندازه يكي از شوميكرهاي، S-L9 بوده است. بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد در طول ميليونها سال قبل، بيش از200 شهاب سنگ بزرگ با زمين برخورد كرده و باعث از بين رفتن نسل هاي بيشماري از جانداران و گياهان و تخريب سطح زمين شده است. بدترين واقعه مربوط به65 ميليون سال قبل بوده است كه نسل دايناسورها را از بين برد.300 هزار سال پيش نيز شهاب سنگ ديگري در صحراي استراليا با زمين برخورد كرد كه گودالي به قطر تقريبي120 و عمق30 متر بوجود آورد. وزن تقريبي اين شهاب سنگ50 هزار تن تخمين زده شده است و از آنجايي كه فرود آن در مكان دور افتاده اي اتفاق افتاده، خسارت وارده بر موجودات زنده و گياهان اندك بوده است.
احتمال برخورد يك شهاب سنگ با اين اندازه تقريباً هر15 هزار تا25 هزار سال يكبار و احتمال برخورد شهاب سنگهاي بزرگتر هر15 ميليون سال يكبار پيش بيني شده است.49 هزار سال پيش در اثر برخورد يك شهاب سنگ آهني به صحراي اريزوناي آمريكا حفره اي به قطر تقريبي يك كيلومتر ايجاد شد و هر آنچه در صدها كيلومتري از آن قرار داشت را از بين برد.
آخرين برخورد شديد شهاب سنگها با زمين، در سال1287 خورشيدي(1908 ميلادي) در منطقه دورافتاده تانگوسكا در سيبري اتفاق افتاد كه دانشمندان قطر آنرا30 متر ارزيابي كردند. اين شهاب سنگ كه پس از ورود به جو زمين در ارتفاع8 كيلومتري منفجر شد، هر آنچه در شعاع15 كيلومتر در سطح زمين قرار داشت را به شدت منهدم ساخت. شعاع تخريب نهايي حاصل از اين برخورد40 كيلومتر برآورد شد و چون در منطقه جنگلي فرود آمده بود باعث از بين رفتن بيش از60 ميليون اصله درخت شد. به علت دور افتادگي اين منطقه، دانشمندان19 سال بعد، از اين واقعه مطلع شدند و به تحقيق در مورد آن پرداختند. زمين شناسان در خاك اين منطقه مقدار زيادي ايريديوم با خلوص زياد پيدا كردند كه اين موضوع سالهاي بعد توسط لوئيس الوارتس براي اثبات فرضيه خود مورد استناد قرار گرفت.
حال سؤال اين است كه آيا ما بايد همواره نگران برخورد شهاب سنگها با زمين باشيم؟ راه حل رفع اين نگراني تنها در ارتقاي فناوري براي جلوگيري از وقوع اين حوادث خلاصه مي شود. امروزه سؤال مهم آن نيست كه بدانيم آيا اين واقعه اتفاق خواهد افتاد يا نه بلكه بايد بدانيم اين اتفاق چه زماني رخ خواهد داد؟
در سال1375 خورشيدي(1996 ميلادي) شهاب سنگي به قطر تقريبي520 متر از فاصله45 هزار كيلومتري زمين- كمي دورتر از كره ماه- عبور كرد كه نفس اخترشناسان را در سينه حبس كرد. اين نزديكترين جسمي بود كه تاكنون رصد شده بود و در صورت برخورد با زمين مي توانست انفجاري معادل5 تا12 هزار مگاتن انرژي را بوجود آورد. موضوع نگران كننده در اين مورد آن بود كه اخترشناسان فقط4 روز قبل از عبور اين شهاب سنگ به وجود آن پي بردند.
در دو دهه قبل دانشمندان فضايي در مورد برخورد شهاب سنگها با كره زمين نگراني هاي بسياري داشتند. زيرا دريافته بودند كه زمين همواره در خطر برخورد يكي از شهاب سنگهاست. بيشتر شهاب سنگها از كمربند جاذبه سيارات فرار كرده و به واسطه جاذبه زياد سياره مشتري وارد منظومه شمسي شده وبه سمت خورشيد مي روند. در گذشته اين تفكر وجود داشت كه تعداد شهاب سنگهاي بزرگ كم است ولي پيشرفت تكنولوژي در چند دهه اخير و رديابي شهاب سنگها به وسيله دستگاههاي حس گر، ماهواره ها، دوربين هاي نجومي پيشرفته و نظاير آن نشان داد كه تعداد آنها كم نيست و همواره خطر برخورد يكي از آنها با زمين وجود دارد. قطر اين اجرام كه به طور اختصار بنام اجسام نزديك به كره زمين (NEOs) ناميده شده اند از چند متر تا چندين كيلومتر است. به تازگي دانشمندان آنها را سنگهاي آسماني بالقوه خطرناك (PHA) ناميده اند.

اخترشناسان مي دانند كه تعداد بيشماري از اين شهاب سنگها در فضا با سرعت و اندازه هاي متفاوتي د رحركت بوده و مي تواند تهديدي جدي براي زمين باشد. به عبارت ساده تر ما در مسير حركت بسياري از شهاب سنگها قرار داريم.
در سال1990 براي سنجش مقدار خطراتي كه اجسام نزديك به كره زمين (NEOs) براي آن دارند، سيستم مقياسي بنام تورينو اختراع شد. به وسيله اين دستگاه مي توان در اين مقياس اندازه شهاب سنگها، ميزان سرعت و درصد احتمال برخورد آنها با زمين را در نظر گرفت. برخورد احتمالي بسيار نزديك شامل درجات7 يا8 و بسيار حتمي شامل درجات9 و10 است. عدد1 براي نزديكترين شهاب سنگي كه تاكنون از كنار زمين عبور كرده در نظر گرفته شده است.
براي جلوگيري از برخورد شهاب سنگها با زمين چه بايد كرد؟ دانشمندان فضايي به تازگي پيشنهاد كرده اند كه با ارسال سفيه هاي فضايي، مسير حركت شهاب سنگها را تغيير دهيم. اولين آزمايش انجام گرفته توسط يك فضاپيما، برخورد عميق آن با شهاب سنگ »تمپل يك« در چهارم تيرماه1384 بود كه شدت انفجار آن به4/5 تن ماده TNT مي رسيد. دانشمندان با شادي فراوان اين واقعه را جشن گرفتند ولي اين برخورد مانند نسيمي بر چهره اين شهاب سنگ بود و سرعت آن را فقط3 صدم سانتيمتر بر ثانيه كاهش داد. شايد بسياري اين واقعه را ناچيز قلمداد كنند ولي اين اولين گام بشر براي محافظت از خانه خود بوده است.
Reference:
Time Natural’s Extremes Yearbook 2006
ترجمه: مهندس سعيد صالحي

منبع : ماهنامه نفت پارس