همه چيز در مورد طراحي برنامه هاي آموزشي، دوره هاي پودماني نظام جامع علمي – کاربردي

چکيده: جايگاه آموزش و مهارت ها بخصوص با رويکرد پودماني، در سير تحول برنامه ريزي درسي به سال هاي پس از جنگ اول جهاني باز مي گردد، اين رويکرد از آن جهت که نياز مبرم به آموزش مهارت ها در کوتاه ترين زمان و با مطلوب ترين بازدهي احساس مي شد، در ايران نيز مورد توجه قرار گرفت.

در نظام آموزش پودماني، نگرش سيستمي، کاربرد قابل ملاحظه اي دارد. براساس اين نگرش، قبل از هر چيز براي آموزش مهارت ها، نيازهاي آموزشي تعيين شده مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرند؛ سپس مطابق نتايج تجزيه و تحليل، هدف ها، محتواها، روش ها، منابع آموزشي، طرح درس و شيوه هاي ارزشيابي معين و يا تدوين مي شوند.
اين مقاله شيوه هاي برنامه ريزي پودمان هاي آموزشي و دوره هاي پودماني در دانشگاه جامع را مورد بحث قرار داده و در پايان ضمن بيان معايب و مزاياي روش کنوني به تبيين راهکارهاي مناسب در اين زمينه مي پردازد.

نظام پودماني از جمله رويکردهاي پيشنهادي جهت بهبود برنامه هاي علمي – کاربردي مي باشد. اين مقاله درصدد توصيف رويکرد پودماني و تعيين آن در آموزش هاي علمي – کاربردي است.
در حال حاضر در ايران تنها يک راه براي تربيت تکنسين و کارشناسان ماهر وجود دارد و آن گذراندن برنامه آموزشي تمام وقت است و هيچ برنامه شناخته شده آموزشي جهت ارزش قائل شدن براي مهارت هاي حرفه اي وجود ندارد.

مديران و صاحبان صنعت همواره در جستجوي روش هايي جهت تسريع در آماده سازي نيروي انساني مورد نياز خود و سرعت بخشيدن به توليد محصولات مي باشند. از آنجايي که داشتن شرايط ويژه براي انتخاب ورودي ها در شيوه پودماني الزامي نمي باشد و ورودي هاي با سطوح سواد متفاوت و سنين مختلف پس از گذراندن يک دوره نسبتاً کوتاه مدت در يک يا چند مهارت مورد نياز از توانمندي لازم برخوردار مي شوند لذا آماده سازي نيروي انساني از طريق شيوه پودماني براي صاحبان صنايع از محدوديت کمتري برخوردار بوده و به عنوان يک مزيت تلقي مي گردد.

در اين شيوه استقلال مطالب آموزشي، اين امکان را فراهم مي سازد که براي يادگيري هر مهارت خاص، مسيري کوتاه و جدا از مسير مهارت هاي ديگر در اختيار فراگير قرار گيرد. لذا فرد مي تواند دقيقا به يادگيري آنچه براي او کاربرد مستقيم دارد بپردازد.
اين نظام، رهيافت آموزش معتبري را به دست مي دهد و فرصت هايي را براي بازآموزي و روز آمد کردن دانش و مهارت هاي فني فراهم مي کند. اين ويژگي نظام آموزش هاي علمي – کاربردي را قادر مي سازد تا به سرعت و به خوبي، نيازهاي صنعتي و تجاري را رفع نمايد.

آموزش پودماني چيست؟
واژه پودمان يا "مدول"، معناي مختلفي دارد. در علوم تربيتي واژه پودمان تحت عنوان پيمانه کردن، بخش کردن، واحد کردن يا آموزش گام به گام معني مي شود. گاهي "مدول" به واحد و يا استاندارد اندازه گيري اطلاق مي گردد.
اما مرز مشترک همه تعاريف در آن است که مدول، واحدي مستقل و مجزا است عملکرد اين واحد در چارچوب خود، کامل و داراي شخصيت است و نيازمند عوامل و عناصر بيرون از خود نيست.
نظام يا سيستم مدولار متشکل از واحدها و يا ابعاد استاندارد است که قابليت انعطاف و سازگاري دارد. اين تعاريف کم و بيش با آنچه که در فعاليتهاي صنعتي و مشاغل فني و حرفه اي با عنوان روش مدولار مطرح شده است نزديکند.

در اينجا مفهوم سيستم مدولار به مجموعه امکانات و تدارکاتي که در کنار هم و باهم براي اجراي يک وظيفه و يا کار معين وجود دارند به کار مي رود و چنانچه براي يک آموزش معين به کار رود، آموزش مدولار گفته مي شود.
ولي در آموزش هاي فني و حرفه اي، مدول عبات است از مجموعه اي از معلومات و مهارت هايي که به مدد آنها اجراي يک مرحله مفيد از کاري به طور مستقل ممکن مي گردد. بدين ترتيب هر پودمان آموزشي را مي توان به معني درسي مستقل دانست که يادگيري محتواي آن، فارغ از هر درس ديگري امکانپذير است.

مهمترين اصول حاکم بر رويکرد آموزش پودماني عبارت است از:

1- اصل استقلال
2- اصل ارتباط تنگاتنگ با نيازهاي مهارتي شغل
3- اصل توجه به يادگيري در حد تسلط
4- اصل خود آموز بودن آموزش ها
5- اصل توجه به تفاوت هاي فردي

ويژگي هاي اساسي آموزش پودماني

– از زياد آموزي و کم آموزي اجتناب مي گردد و نيازهاي واقعي مد نظر قرار مي گيرند.
– با کم کردن زمان آموزش، هزينه هاي ضروري آموزش را کاهش مي دهد.
– امکان برنامه ريزي آموزشي براي مشاغل را با توجه به امکانات و شرايط بومي فراهم مي سازد.
– بستر ارتقاء هر فراگير را بدون توجه به جمع فراگيران مهيا مي سازد.
– امکان اشتغال فراگير را در شغل مورد نظر، پس از طي پودمان هاي آموزشي مربوطه فراهم مي سازد.
– فراگيران در اين رويکرد بسيار فعالند و آزادي انتخاب براي آنان به مراتب بيشتر از ساير رويکردهاست.
– انتقال دانش به محيط کار را سرعت مي بخشد.
– به تفاوت هاي فردي توجه عميقي دارد.
– به واسطه خرد شدن آموزش ها در دوره هاي مستقل، ساده شدن محتواي آن مد نظر قرار مي گيرد.
– موفقيت و تسلط فراگيران در کسب مهارت ها، بر اساس استانداردها ارزشيابي مي شود.

طراحي و تدوين پودمان هاي آموزشي

آنچه که در رويکرد پودماني اهميت فراوان دارد طرز تهيه و تدوين پودمان ها است. به گونه اي که اثر بخشي آموزش ها در اين رويکرد تا حد زيادي به نحو تعريف و طراحي و تدوين پودمان ها بر مي گردد.
در برنامه ريزي آموزشي به شيوه پودماني، ابتدا استاندارد يک حرفه مشخص مورد بررسي دقيق و کارشناسانه واقع مي گردد و مشاغل با هويت آن حرفه، با توجه به فرهنگ مشاغل همان جغرافيا به دقت مشخص مي شود.

اين جغرافيا ممکن است محدود به يک کارخانه، يک شهر، يک منطقه يا کشور گردد. چنانچه تهيه مدول به منظور آموزش حرفه اي خاص در سطح کشور انجام شود ملاک بررسي استاندارد بخش و براي يک کارخانه، ملاک بررسي استاندارد همان واحد بخصوص قرار مي گيرد.
تجزيه و تحليل حرفه به مشاغل همگن با توجه به سطح تکنولوژي، نيازها و امکانات آموزشي صورت مي پذيرد. در اين تجزيه و تحليل، يک حرفه يا شغل به تعدادي وظيفه و هر وظيفه به تعدادي پاره کار و هر پاره کار به تعدادي مهارت تقسيم مي شود. تهيه متون آموزشي براي نيل به هر يک از مهارت ها را عنصر آموزشي مي گويند.

از ترکيب چند عنصر آموزشي که امکان اجراي يک پاره کار را به طور کامل و مستقل و خودکفا ممکن مي سازد يک مدول آموزشي ايجاد مي شود و از تعدادي مدول آموزشي که به اجراي يک شغل منتهي مي شود يک مدول قابل اشتغال حاصل مي شود. در يک برنامه ريزي آموزشي مدولار از اصطلاحات قرار دادي ديگري نيز استفاده مي شود که عبارتند از مدول پيشتاز، مدول مهارتي پايه و مدول اختصاصي .

شيوه طراحي و تدوين پودمان آموزشي

تعيين طراحي و تدوين پودمان هاي آموزشي شامل دو بخش اساسي است که هر يک از اين بخش ها در بر گيرنده مراحل عملياتي مرتبط با هم مي باشد. بخش نخست به عنوان پيش نياز جهت طراحي و تدوين پودمان هاي آموزشي تحت عنوان تجزيه و تحليل نيازهاي آموزشي مشتمل بر مراحل زير است:

1- شناسايي شغل
2- شناسايي وظايف اصلي شغل
3- شناسايي وظايف فرعي شغل
4- شناسايي توانايي هاي مورد نياز شغل

اين بخش، اطلاعات مربوط به نيازهاي مشاغل را فراهم مي کند. به عبارت ديگر، پس از طي اين چهار گام مولفه هاي شغل، وظايف اصلي، وظايف فرعي و مهارت هاي مورد نياز شغل شناسايي مي گردند.
بخش دوم طراحي و تدوين پودمان هاي آموزشي، تهيه برنامه درسي پودمان هاي آموزشي است که نيازهاي آموزشي شناسايي شده در بخش نخست را به برنامه هاي درسي قابل آموزش تبديل مي نمايد. اين بخش نيز مراحل زير را در بر مي گيرد:

5- تدوين هدف هاي رفتاري
6- تدوين محتواي آموزشي
7- طراحي فن آوري آموزشي
8- طراحي پودمان آموزشي

طراحي دوره هاي آموزشي
گام مهم در برنامه ريزي آموزشي پودماني، طراحي پودمان هاي آموزشي است. بر اساس مطالب قبلي ضروري است افراد در يک جامعه از مهارت هاي فردي، مهارت هاي سازماني و مهارت هاي فني برخوردار شوند. پودمان مستقل براي توسعه مهارت هاي فردي و سازماني ضرورت دارد ولي پودمان هاي تخصصي با توجه به دسته شغلي و تنوع مشاغل موجود در هر دسته قابل تعريف است.

آموزش هاي پودماني در نظام آموزش هاي علمي – کاربردي
مدتي است که نظام آموزش هاي علمي – کاربردي به عنوان يک نظام مکمل در قالب نظام آموزشي کشور پا گرفته و در مقايسه با نظام اصلي موفقيت هايي را در ابعاد مختلف آموزش در بر داشته است. با توجه به اطلاعات به دست آمده با گذشت چندين سال از اجراي دوره هاي آموزش علمي – کاربردي به صورت ترمي و حضور مداوم و پيوسته شاغلان بخش هاي توليدي در محيط هاي آموزش و قطع ارتباط آنان با شغل، مشکلاتي را فرا روي متوليان امر فراهم نموده است که اين امر باعث شد براي اولين بار در ايران مقوله آموزش پودماني به طور جدي مورد توجه دست اندرکاران آموزشي قرار گيرد.

بر طبق آئين نامه آموزش هاي علمي – کاربردي مصوبه جلسه 381 شوراي عالي برنامه ريزي مورخ 7/11/1378 آموزش هاي علمي – کاربردي پودماني شکلي از آموزش هاي متصل است که در آن مهارت هاي شغلي در قالب پودمان هاي مستقل به فراگيران آموزش داده مي شود. هر يک از پودمان ها، مهارت خاص و مستقلي را ايجاد مي نمايد و در عين حال در کنار ساير پودمان ها منجر به ايجاد مهارت جديد مي شود و نهايتا مي تواند منجر به مدرک رسمي يک دوره تحصيلي (کارداني) شود . در آموزش هاي پودماني سعي بر بالا بردن سطح توانمندي هاي مهارتي و تخصص هاي ويژه مي شود لذا آموزش هاي فني و حرفه اي محور قرار مي گيرند.

اهداف اين آموزش ها عبارتند از:

– ايجاد زمينه مناسب آموزشي بر مبناي نيازهاي مهارتي شغل
– متناسب ساختن دانش و مهارتهاي شغلي مورد نياز فراگيران با مشاغل
– ايجاد سهولت در انتخاب پودمان ها توسط فراگيرنده
– سهولت اصلاح برنامه هاي درسي و همگوني با تغييرات دانش فني
– ايجاد انگيزه براي کسب مهارت هاي مورد نياز مشاغل
– افزايش بهره وري از طريق پرهيز از زياد آموزش و کم آموزي
– ايجاد شتاب لازم جهت تربيت بدني نيروي انساني کارآمد براي يک مهارت خاص
– دستيابي به مهارت هاي مورد نياز از مسير خودآموزي

بر طبق اين آئين نامه، چارچوب برنامه ريزي به شيوه پودماني عبارت است از:

1- هر پودمان، متشکل از اجزايي شامل چند واحد درسي است و حداقل ساعت براي هر پودمان 153 ساعت مي باشد.
2- دوره کارداني علمي – کاربردي پودماني از مجموعه اي از پودمان هاي عمومي، پايه و تخصصي و احيانا کارآموزي تشکيل مي گردد. جمع پودمان هاي اين دوره بين 8 تا 12 پودمان و مجموع ساعات دوره بين 1200 تا 2000 ساعت خواهد بود.
3- در صورت لزوم کارآموزي را مي توان در درون هر يک از پودمان ها متناسب با نياز پيش بيني و يا اينکه به صورت مستقل در دوره کارداني مطرح نمود.
4- دروس پايه را مي توان درون هر پودمان منظور يا به طور مستقل به صورت پودمان پايه مطرح نمود.
5- هر پودمان داراي ويژگي هاي خاصي است و لذا براي گذراندن هر پودمان بايستي به شرايط ورود به آن پودمان توجه شود. معهذا در پايان هر پودمان آزمون مهارت همان پودمان برگزار مي گردد و به کساني که پودمان را با موفقيت بگذرانند گواهي قبول همان پودمان داده خواهد شد.
6- براي ورود به هر پودمان يا دوره هاي پودماني، آزمون ورودي وجود ندارد ولي در پايان پودمان يا هر دوره آزمون مختص همان پودمان يا دوره برگزار مي شود و موفقيت در آزمون، شرط دريافت گواهي مربوط خواهد بود.
7- طول دوره کارداني پودماني حداقل 4 سال مي باشد.

شيوه کنوني برنامه ريزي درسي پودماني در دانشگاه جامع علمي – کاربردي
در حال حاضر از يک طرف با توجه به محدوديت هاي تصميم گيري و اجرايي و از طرف ديگر به منظور تسريع در امر اجراي آموزش هاي پودماني، برنامه کارداني ناپيوسته مصوب (موجود) بر خلاف تعاريف ارائه شده در قالب پودمان هاي آموزش شکسته مي شوند. در اين روش با توجه به محدوديت هايي که وجود دارد (برنامه از ابتدا بر اساس تجزيه وتحليل، شغل و مهارت آموزش و پودماني ديده نشده است) سعي بر اين است دروسي که منجر به کسب يک مهارت مي شوند، در يک پودمان چيده شوند و دروس پيش نياز هر پودمان به شيوه اجرايي خاصي در کنار هم ارائه گردند.

بدين ترتيب دوره کارداني علمي – کاربردي به مجموعه اي از پودمان ها تبديل مي شود.

نکات قابل توجه در شيوه طراحي فوق به شرح زير مي باشد:

– نام مناسب براي هر پودمان ( اين نام نشان دهنده مهارتي است که فرد با گذارندن دروس آن پودمان کسب مي نمايد).
– عدم تغيير دروس به هنگام انتقال از جدول دروس کارداني مصوب به پودمان مورد نظر
– رعايت جهت گيري دروس عملي و نظري در هر پودمان
– تنظيم تقريبي تعداد واحدهاي هر پودمان بين 6 تا 11 واحد
– تنظيم سر فصل دروس برابر با برنامه مصوب
– تنظيم دروس پايه در درون هر پودمان يا به صورت يک پودمان مستقل
– در صورت لزوم، تنظيم کارآموزي در درون هر يک از پودمان ها و يا به صورت يک پودمان مستقل
– ارائه دروس عمومي به صورت تکدرس در کنار اجراي هر پودمان

معايب روش فعلي تدوين دوره هاي پودماني در دانشگاه جامع

1- عدم تعريف و تنظيم محتواي هر پودمان با توجه به تجزيه و تحليل شغل
2- ناهمگوني بين موضوعات درسي و مهارت يا پودمان تعريف شده
3- نامناسب بودن تعاريف هر يک از پودمان ها
4- عدم انعطاف پذيري در اجرا
5- زياد آموزي
6- رواج مدرک گرايي

مزاياي اين روش

– سرعت دادن به امر توسعه آموزش هاي پودماني
– يکنواخت کردن شيوه اجرايي
– تسهيل در امر ارزيابي دوره هاي آموزشي پودماني
– عدم تفاوت بين دوره کارداني ناپيوسته و دوره کارداني به روش پودماني ( به لحاظ ادامه تحصيل و مزاياي متعلقه)

گرد آوري کننده : خانم آيلر قزل

منبع : تبيان